Almatı vilayetine bağlı Aksuv ilçesinde doğdu. Stalin’in başlattığı aydın soykırımı çerçevesinde
idam edilen İliyas Jansügir, Kazak Sovyet Edebiyatı’nın kurucularından biridir. İlk tahsilini köy
mektebinde aldı. 1919 yılında Taşkent Öğretmen Okulu’nu bitirdikten sonra öğretmenliğe başladı.
1922 yılında Vernıy’deki (Bugünkü Almatı) Kazak Eğitim Enstitüsü Müdürlüğü’ne atandı.
1925-1928 yılları arasında Moskova Komünist Gazetecilik Enstitüsü’nden okudu. Buradan mezun
olduktan sonra Eñbekşi Kaz
Almatı vilayetine bağlı Aksuv ilçesinde doğdu. Stalin’in başlattığı aydın soykırımı çerçevesinde
idam edilen İliyas Jansügir, Kazak Sovyet Edebiyatı’nın kurucularından biridir. İlk tahsilini köy
mektebinde aldı. 1919 yılında Taşkent Öğretmen Okulu’nu bitirdikten sonra öğretmenliğe başladı.
1922 yılında Vernıy’deki (Bugünkü Almatı) Kazak Eğitim Enstitüsü Müdürlüğü’ne atandı.
1925-1928 yılları arasında Moskova Komünist Gazetecilik Enstitüsü’nden okudu. Buradan mezun
olduktan sonra Eñbekşi Kazak gazetesinde(1928-1932) memur, Kazakistan Yazarlar Birliği
Eşgüdüm Kurulu Başkanı(1932-1934) olarak çalıştı. 1934 yılından ölümüne kadar KDEY’de redaktörlük
yaptı. Halk edebiyatı verimlerini dinleyerek yetişen İ. Jansügir, ezberlediği şiir, destan
ve kıssaları söylediği için küçük yaşta “jırşı bala” (yırcı bala) diye meşhur olmuştur. Doğaçlama
şiir söyleme kabiliyeti de erken yaşta kendini göstermiş ve Jansügir düğün dernekte aytıslara
(atışma) katılmıştır. Sonraları kendi eserlerini yazmaya başladı. 1920’li yılların başında Çağdaş
Kazak Edebiyatı henüz tam olarak kurulmamış, birçok tür tam yerine oturmamıştı. Bu edebî türleri
geliştirip olgunlaştırmak S. Seyfollaulı, Beyimbet Maylı, M. Avezulı ve İ. Jansügir’e nasip olmuştur.
Çağdaşı diğer yazarlar gibi İ. Jansügir de birçok edebî türde yazmak zorunda kaldı. Mizahla ilgilenişi
çocukluğuna rastlar. Sonraları tiyatro yazmaya başladı. Ayrıca ortaokullar için ders kitabı
yazdı, ilk Kazak takvimini yaptı, halk edebiyatı verimlerini derledi, edebî tenkitle uğraştı, edebî
çeviriyle ilgilendi.
Halk şiirinin şekil ve mazmunlarından çok geniş biçimde faydalanan İ. Jansügirulı, Abay’ın şiirene
de çok fazla öykünmüştür. Hatta bazı şiirlerinde tamamen Abay’a benzediği de görülmektedir.
Ancak İ. Jansügirulı, Abay’ın şiirinin dev dalgaları altında boğulmamış kendi ses ve üslubunu
bulmuştur. Her şeye rağmen Abay’ı üstat kabul etmekten hiçbir zaman vazgeçmemiştir. Şair, toplumdaki
değişiklikleri göstermek için yeni tipler ve motifler aramıştır. Çoğu zaman Kazaklara has
göçme ve konma sürecini değişik, yepyeni bir şekilde ele almıştır. Eski yeninin zamanın şartlarına
göre değiştiğini “Köşi-kon”, “Bügingi Dala” gibi şiirlerde göstermiştir. “Dala” (Bozkır) İ. Jansügir’in
şiirinin vazgeçilmez motifidir. Bozkır motifi vasıtasıyla halkın yaşayışını gözler önüne sermek onun
üslubu hâline gelmiştir. “Zavodta” ve “Otarba” gibi şiirlerde yeni icatları, halkın manevi hayatıyla
birleştirerek ele alıp tahlil etmiştir. Sevimsiz ve kötü tiplerin ipliğini pazara çıkaran mizahî şiirler,
hikâyeler, fıkralar (Kuk, Söz Kamısbayevka, Jalañaştar Jıynalısı, Jandı Kuvırşak) yazdı.
İliyas Jansügir’in “Joldastar” (1935) adlı romanı, 1930’lu yıllar nesrinin siyasî ve sosyal konuları
ele alan eserleri arasında önemli bir yere sahiptir. Ferdî hürriyet için mücadele, sınıf mücadelesi,
ihtilali iyice yerleştirmek gibi konuları İ. Jansügir, Kek (1931), Türksib (1931), İysatay-Mahambet
(1931) gibi oyunlarında başka bir açıdan ele alıp tahlil etmiştir. Bu eserlerin yeni oluşmakta olan
Kazak tiyatrosuna önemli katkıda bulunmuştur. İ. Jansügir, V. Mayakovski’nin “Leningrad”, M.
Gorki’nin “Davılpaz”, M. Lermonotov’un “Akınnıñ Ölimi”, “Tutkın”, “Kanjar”, A. Puşkin’in Evgeniy
Onegin gibi eserlerini Kazakçaya kazandırmıştır.
İ. Jansügir on beş kadar manzum destan yazmıştır ve aslına onun en önemli eserleri de bunlardır.
Bunlardan Rüstem Kırğını ve Baykal şairin sağlığında yayınlanmamış; Makpal, İysatay, Köbik Şaşkan
gibi destanlar ise bitmemiştir. Kampeske (1928), Mayek (1929), Jorık (1934) destanlarında
yeni devri yeni bir tarzda epik şekilde terennüm etmiştir ve bu konuda elbette çok zorlanmıştır.
Gerçek şairliğini gösterdiği destanlar ise şunlardır: “Küy” (1929), “Dala” (1930), “Küyşi” (1937).
Eserleri: Betaşar. Kızılorda, 1927; Sağanak: Tañdamalı Öleñder. Kızılorda, 1928; Mayak. Kızılorda,
1931; Tolık Jıynağı. Semey, 1933; Min de Şap: P’yesa. A., 1934; Küy: Tañdamalı Öleñder.
Kazan, 1935; Küyşi: Dastan. A., 1935; Kuk: Sıkak, Añgime, Fel’yetondar. A., 1935; Süyinbay Akın.
A., 1935; Şığarmlar: Öleñder men Poemalar. (Redaktsiyasın Baskarğan M. Avezov). A., 1958; Jastarğa.
A., 1959; Şığarmalar: 1-5 Tomdar. A., 1960-1964; Stihi Poemi. M., 1962; Kulager. Öleñder
men Poemalar. A., 1971; Kulager. Öleñder men Poemalar. A., 1984.
Devamını Oku
