Doğu Kazakistan’ın Abay kazasında doğdu,
Moskova’da öldü. Kazak edebiyatının en büyük klasik
yazarı sayılan Äwezulı (Muhtar Avazov), aynı zamanda
önemli bir edebiyat bilimcidir. Kazak halkının
duygu ve düşüncesinin, söz sanatının ve nesrinin
yirminci asırdaki en yüksek zirvesidir. O eşsiz bir yazar,
değerli bir edebiyatçı, halk bilimci ve örnek bir
hocadır.
Muhtar Avezulı, doğduğu yer olan Abay kazasında
tam bir Kazak toplumunda yetişti. Semey şehrinde
medresede, sonra beş yıllık Rus m
Doğu Kazakistan’ın Abay kazasında doğdu,
Moskova’da öldü. Kazak edebiyatının en büyük klasik
yazarı sayılan Äwezulı (Muhtar Avazov), aynı zamanda
önemli bir edebiyat bilimcidir. Kazak halkının
duygu ve düşüncesinin, söz sanatının ve nesrinin
yirminci asırdaki en yüksek zirvesidir. O eşsiz bir yazar,
değerli bir edebiyatçı, halk bilimci ve örnek bir
hocadır.
Muhtar Avezulı, doğduğu yer olan Abay kazasında
tam bir Kazak toplumunda yetişti. Semey şehrinde
medresede, sonra beş yıllık Rus mektebinde, 1915-
1919 yılları arasında ise öğretmen okulunda okudu.
Burada okurken Enlik-Kebek piyesini yazdı. Bu yıllarda
Semey’de çalışırken Alaş Partisi’nin ileri gelenleri
Aliyksan Bökeyksan, Ahmet Baytursınulı, Mirjakıp
Duvlatulı gibi sanat ve edebiyat adamlarıyla tanıştı.
Arkadaşlarıyla Abay dergisini çıkardı. Yazarlığın yanında
siyasetle de uğraştı. Aliyksan Bökeyksan, Ahmet
Baytursınulı, Mirjakıp Duvlatulı gibi Alaş önderlerinin
başlattığı millî bağımsızlığı, demokrasiyi, ilim ve
sanata yönelmeyi esas alan hareket M. Avezulı’nı da
derinden etkilemiştir. Alaşordacılar resmî yerlerden
ve hükümet işinden kovulmaya başlayınca 1923 yılından
sonra M. Avezulı da siyasetten uzak durdu ve sadece
edebiyatla ilgilendi. Bütün himmetini edebiyata
teksif etti. Böylece 1923-1926 yılları arasında Okığan
Azamat, Kır Suvretteri, Üylenüv, Eskilik Kölenkesinde,
Kinamşil Boyjetken, Karalı Suluv hikâyelerini ve Baybişe-
tokal ve Kara Köz piyeslerini yazdı.
1923-1926 yılları arasında Leningrad (S. Petersburg)
Üniversitesi’nin Dil ve Edebiyat Fakültesinde okudu.
Sonra Taşkent’teki Orta Asya Devlet Ünivetsitesi’nde
halk edebiyatı doktorası yaptı. Leningrad’da okuduğu
yıllarda çok önemli iki uzun hikâye (povest’) Karaş-
karaş ve Kökserek’i yazdı.
Siyasi etkinliklerden vazgeçip kendini tamamen edebiyata
vermesine rağmen milliyetçi ve zengin yanlısı
olduğu iddiasıyla tutuklanarak 1930-1932 yılları arasında
hapis de yattı. Muhtar Avezulı’nın eserlerinde tarihî
konuları işlemesi tesadüfî değildir. İlk edebî eseri olan
Enlik-Kebek ile sonra yazdığı Ksan Kene, Kıylı Zaman,
Ayman-Şolpan, Karakıpşak Kobılandı gibi eserlerde
bunu açıkça görmek mümkündür.
Verdiği eserlerle yirmili yıllarda Kazak edebiyatının
klasik yazarı hâline geldi. Otuzlu yıllarda Kasennin
Kubılıstarı, İzder, Şatkalañ, Qum men Askar, Bürkitşi
Muhtar Avazov (1897–1961)
gibi değerli hikâyeler ve Ayman-Şolpan, Tas Tülek,
Şekarada, Tüngi Sarın gibi klasik oyunlara imza attı.
Abay ve eserlerinin değişik şekillerde ele alındığı, hatta
bazen göz göre göre birçok şeyin saptırıldığı bir dönemde
Abay’ı derinlemesine anlayıp tanımayı hayatın
maksadı hâline getirdi. Onu dünya çapında bir yazar
hâline getiren Abay, daha doğrusu Abay hakkında
yazdıklarıdır.
M. Avezulı, L. Sobolev ile birlikte 1940 yılında Abay
tragedyasını yazdı. Muhtar Avezulı, hayatının on dört
yılını Abay Jolı romanını yazmaya sarf etti. Dört ciltlik
kitabın Abay adlı birinci cildi 1942 yılında, ikincisi kitap
ise 1947 yılında neşredildi. Rusçaya da çevrilen
Abay romanının ilk iki kitabı 1949 Sovyetler Birliği
Birinci Derece Devlet Ödülü’ne layık görüldü. Dört
kitap bittikten sonra ortaya çıkan Abay Jolı 1959 yılında
Lenin Ödülü’nü aldı. Abay Jolı romanı otuz dile
çevrildi ve bütün dünyada ilgi gördü.
İ. Turgenev’in Dvoryan Uyası adlı eserini Kazakçaya
aktardı.
Büyük bir eğitimci ve ilim adamı olan Muhtar Avezulı
edebiyat tarihi ile de meşgul olmuştur. 1927 yılında
çok farklı bir bakış açısıyla Ädebiyet Tarıyxı adlı eseri
yazan Muhtar Avezulı, Kazakistan’ın tamamen Rusya
hâkimiyetine girdiği on sekizinci asrın ikinci yarısındaki
edebî devri Zor Zaman Edebiyatı diye adlandırıp
bu terimi Kazak edebiyat tarihine kazandıran ilim adamıdır.
Kazak edebiyatı tarihinin yazılmasına da etkin
olarak katılmıştır. Kazak Edebiyeti Tarihi’nın halk bilimi
bölümünü bizzat kendisi yazmıştır (1960). Kırgızların
Manas destanı hakkında monografi yazmıştır.
Hayatının son yıllarında Abay’dan sonraki devri ele
alan Abay Jolı romanının devamı niteliğinde büyük
bir roman yazmakla meşgul olmuştur. Bu romanın
birinci kitabı Öksen Örken adı ile 1962 yılında yayınlanmıştır.
Muhtar Ävezulı, Edebî çalışmaları için 1957 yılında
Lenin Nişanı’na layık görüldü. Ölümünden sonra
Kazak İlimler Akademisi Dil Bilimi Enstitüsü ile Kazak
Devlet Akademik Dram Tiyatrosu’na adı verildi.
Eserleri: 12 Tomdık Şığarmaları: 1-12 Tomdar. A.,
1967-1969; 20 Tomdık Şığarmaları: 1-20 Tomdar. A.
1979-1986. Şu sıralarda bütün eserleri 50 cilt olarak
yeniden hazırlanmaktadır.
Devamını Oku
