Çağdaş Uygur edebiyatının önemli temsilcilerin- den olan Zunun Kadir 1911’de Tarbagatay böl- gesinin Dörbilcin şehrinde orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Kadir 5 yaşında İli bölgesinin Gulca şehrine gelir. Aynı yıl annesi vefat eder. 7 yaşına geldiğinde babası onu Ablahun Helpet adlı kişiye dinî okulda okuması için verir. Daha sonra ise İli’de yeni sistemle eğitim veren bir okula girip eğitimine devam eder. 13 yaşına geldiğinde babası vefat eder ve imkansız- lık yüzünden eğ
Çağdaş Uygur edebiyatının önemli temsilcilerin- den olan Zunun Kadir 1911’de Tarbagatay böl- gesinin Dörbilcin şehrinde orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Kadir 5 yaşında İli bölgesinin Gulca şehrine gelir. Aynı yıl annesi vefat eder. 7 yaşına geldiğinde babası onu Ablahun Helpet adlı kişiye dinî okulda okuması için verir. Daha sonra ise İli’de yeni sistemle eğitim veren bir okula girip eğitimine devam eder. 13 yaşına geldiğinde babası vefat eder ve imkansız- lık yüzünden eğitimini bırakıp değişik işlerde ça- lışmaya başlar. 1936’da İli’de açılan öğretmenlik kursuna başvurur. 1937 yılında buradaki eğitimi- ni tamamlayıp Gulca‘da açılan ilköğretim oku- luna öğretmen olarak girer. 1938’de Ürümçi’ye gelip orta mektepte iki yıl, köy tehnikomunda bir yıl görev yapar. Daha sonra Gulca’ya dönerek bir ilköğretim okulunda öğretmenlik yapar. 1940’da Gulca şehrindeki Uygur derneği şubesinin tiyatro bölümünde oyuncu, ayrıca edebiyat bölümü mü- dürü olarak faaliyet gösterir. 1944 yılında kuru- lan Doğu Türkistan Cumhuriyetinin yayın organı Doğu Türkistan Gazetesinin baş muharrirliği ve İttifak dergisi muharrirliği görevlerinde bulunur. Yazar, 1959-1962 yılları arasında Çin Halk Cumhuriyeti Milletvekili, Uygur Muhtar Bölgesi Siyasî Danışma Komitesi Yürütme Kurulu Üyesi, Uygur Muhtar Bölgesi Edebiyat ve Sanatçılar Birliği Baş- kan Yardımcısı, Çin Halk Cumhuriyeti Yazarlar Birliği Üyeliği görevlerinde bulunur. 1957 yılın- da Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te tertiplenen Asya-Afrika Yazarlar Kongresi’ne katılır.
Zunun Kadir Çin yönetiminin zorbacı siyasetine karşı çıktığı için 1962 yılında bütün görevlerinden alınarak eğitim kamplarına gönderilir. Bu kamp- larda çok eziyet çeker. Mao’nun ölümünden son- ra 1978’de sözde eğitim kampanyası adı verilen ceza kampından kurtulur. 1989 yılında ağır hasta halde Kazakistan’a ziyarete gelen Zunun Kadir, uzun yıllar önce ayrılmış olduğu akrabaları, mes- lektaşları ve dostlarıyla görüşür. Ancak Mao’nun kamplarında çektiği ağır eziyetler yüzünden sağ- lığı son derece bozulduğu için 24.6.1989 tarihin- de Almatı şehrinde hayata veda eder.
Zunun Kadir’in vefatı Kazakistan ve eski Sovyet- ler Birliği Dışişleri Bakanlığı kanalıyla Çin Halk Cumhuriyeti’nin Moskova elçiliğine bildirilir. Çin Hükümeti’nin onayı alındıktan sonra Almatı’da Uygur Türkleri’nin yaşadığı “Şark Mahallesi”nde büyük bir merasimle toprağa verilir. Cenaze me- rasimine katılan halkın yoğun istekleri sonucu me- zar taşının üstüne Zunun Kadir’in simasını aksetti- ren tunç bir heykel yaptırılır.
Zunun Kadir 1937 yılından itibaren yazmaya baş- lamıştır. Yazar, her şeyden önce eğitimin önemli olduğunu anlatmak için Cehaletin cefası adlı 3 perdelik piyesi kaleme alarak toplumun beğenisi- ne sunar. Bununla birlikte yazarın Gunçem, Gül- nisa, Karşılaşıldığında gibi dramları arka arkaya sahnelenir.
1944’den itibaren ise Zunun Kadir’in edebî çalış- maları genişler. Dram yazarlığının yanında hikâye ile de sürekli uğraşır. Yazarın bu yıllarda kaleme aldığı eserler çağdaş Uygur edebiyatında hâlâ önemli bir yere sahiptir.
Bağımsızlıktan sonra Zunun Kadir’in edebî ya- ratıcılığı daha da büyür ve on yıl gibi bir zaman içerisinde macera konulu Gazap adlı romanını, Gerip-senem adlı dramını ve bu dramın filme uyarlanan senaryosunu yazar. Maalesef, bu eser- ler “Kültür İnkılabı” sırasında yok edilir.
Zunun Kadir edebiyatın hemen her türünde eser vermiş önemli bir kalemdir. Fakat onun asıl başarı gösterdiği saha nesirdir. Hikâye ise bu sahanın temelini oluşturur.
Zunun Kadir’in hikâye yazmaya başladığı yıllar Doğu Türkistan Uygur nesrinin henüz şekillenme- ye başladığı yıllardır. Halk masalları ve rivayetlerini yeni bir ruhla geliştirmek ve bunu klasik edebiya- tın bediî betimleme yöntemlerinden faydalanarak sunma yoluyla toplumsal gerçekliği şekillendir- mek o dönem çağdaş Uygur edebiyatının temel özelliklerindendir. Bu hususta, Zunun Kadir’in sa- natçı kişiliği yüksek bir seviyeye ulaşmıştır. 1940’lı yılların ortalarında yazarın hikâye yazarlığı, maz- mun ve şekil olarak realist nesrin izinden gitmeye başlamıştır. Kaleme aldığı Öğretmenin Mektubu, İki Parmağımla, Eniğe Hücum, Güç Azaldığında, Rodupay, Hemşire, Altının Tesirinde, Ferman gibi hikayeleriyle çağdaş Uygur hikayeciliğinin temelini atmış, realist nesrin gelişmesine önemli katkı- larda bulunmuş ve okuru gerçek hayat tablolarıyla tanıştırma başarısına ulaşmıştır.
Yazan: Halit Aşlar
Devamını Oku
