Bu yazımızda, Bulgaristan Türkleri’nin önemli isimlerinden birisi olan Türkolog Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy’un Bursa’da 1991 yılından itibaren günümüze kadar çıkmakta olan Balkanlar’da Türk Kültürü dergisinin muhtelif sayılarında çıkmış olan yazıları ele alınacaktır.
1.Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy’un Hayatı ve Eserleri
Balkan Türkoloji tarihi içerisinde çalışmalarıyla önemli bir yer edinen Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy, 10 Mart 1934 tarihinde Bulgaristan’ın Filibe (Plovdiv) şehrinin yakınlarında yer alan Kriçim (Kırçma) kasabasında dünyaya gelmiştir. Babası Mehmet Memoğlu, annesi Rabia Memoğlu’dur. Eğitimini ilk olarak Kriçim İptidaisi ile Rüştiyesinde tamamlamış, daha sonra lise öğrenimini 1948-1952 yılları arasında Bulgar Kız Lisesi’nde tamamlayarak bitirmiştir. Üniversite eğitimini Sofya Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Filolojisi (Türkoloji) bölümünde devam ettirmiş ve 1956 yılında bölümü başarıyla bitirmiştir.[1]
Türkoloji eğitiminin ardından Yenisoy, aynı üniversite içerisinde yer alan Slav Filolojileri Fakültesi’ndeki Bulgar Dili ve Edebiyatı bölümünü 1967 yılında başarıyla tamamlamıştır. Üniversite eğitimi boyunca dönemin önemli bilim insanlarından ders alma şansı yakalamıştır. 1953-1954 yılları arasında Azerbaycan’ın önemli Türkologlarından Prof. Dr. M. Şiraliyev ile Prof. Dr. M. Mirzazade’den Türkoloji eğitimi boyunca Türk diyalektolojisi ile Çağdaş Türk dili dersleri almıştır. 1955 yılında ünlü Macar Türkolog G. Nemeth ile asistanı G. Hazai bölümlerinde kalarak Vidin ve Adakale Türk ağızları hakkında bir dizi konferanslar vermişlerdir. 1957-1959 yılları arasında Hazai, bölümde Türkolojiye Giriş, Türk dilleri tarihi gibi dersleri okutmuştur. Bu bilim insanları dışında Leningrat (St. Petersburg) üniversitesinden A. N. Kononov, Viyana üniversitesinden A. Tietze, Polonya’dan E. Tryjarski, Wl. Zajaczkowski bölümde konferanslar vermiştir.[2]
Üniversite mezuniyetinin ardından mecburi hizmet gereği olarak Kırcaali Türk Öğretmen Okulu’nda Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği yapmıştır. Buradaki görevi sırasında bir edebiyat derneği kurarak öğrencileriyle birlikte çalışmalara başlamıştır. Doğu Rodoplarda Türk köylerini öğrencileriyle beraber dolaşan Yenisoy, bu köylerde folklor malzemeleri toplamıştır. Mecburi hizmetinin bitmesi üzerine Eski Zağra (Stara Zagora)’da yer alan Öğretmen Uzmanlaşma ve Yetkinleşme Enstitüsü’nde “Türk Okulları” kürsü başkanlığı görevini üstlenmiştir. Enstitü’deki yıllarında Bulgar Bilimler Akademisi’nin düzenlediği bilimsel etkinliklere de katılmıştır. Kuzeydoğu Bulgaristan’da Gagauzların dili, folkloru ve etnografyası hakkında malzemeler toplamıştır.[3]
1964 yılında Sofya Üniversitesi Türkoloji bölümünün açmış olduğu sınavı yüksek puanla kazanarak bu bölüme öğretim elemanı olarak girmiştir. 22 yıllık çalışma hayatı boyunca bölümde çağdaş Türk dili, Türk dili ses bilgisi ve leksikoloji gibi dersler vermiştir. 1970 yılında Sofya Üniversitesi tarafından Azerbaycan-Bakü’ye gönderilmiştir. Azerbaycan’da yer alan Azerbaycan Devlet Diller Enstitüsü’nün fonetik laboratuvarında deneyler yapmıştır. Yıllar sonra Azerbaycan Bilimler Akademisi Dilcilik Enstitüsü’nün başkanı ünlü âlim Prof. Dr. A. Ahundov’un yönetiminde doktoraya başlamış ve “Tarihi Süreç İçinde Türk Dilleriyle (Lehçeleriyle) Slav Dilleri Arasındaki Etkileşim” başlıklı tezini ortaya koyarak savunmuştur.[4]
Sofya Üniversitesine geri döndüğünde görevde bulunduğu süre içerisinde birçok Türkoloji öğrencisine tezlerinde tez danışmanlığı yapmıştır. Türkçenin leksik ve deyimler düzeyinde öteki dillerle etkileşimi başlıca araştırma konusu olmuştur. Daha sonra Yenisoy, Bulgar Bilimler Akademisi’nin Balkan Araştırmaları Enstitüsü Balkan Halklarının Etnik-Lengüistik ve Etnik-Kültürel Problemleri bölümüne atanmıştır. 1989 yılında gerçekleşen büyük göç ile ailesiyle birlikte Bulgaristan’dan Türkiye’ye göç etmek zorunda kalmıştır. Türkiye’de Yenisoy soyadını almıştır.[5]
1989 yılında doçent unvanı alan Yenisoy, 1991 yılında da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Bulgar Dili ve Edebiyatı bölümünü kurmuştur. 2003 yılında profesörlüğe yükseltilmiştir.[6] Bölümde Bulgar yazı dili tarihi, çağdaş Bulgar dili grameri, leksikoloji, diyalektoloji ve stilistik gibi dersler okutmuştur. Yüksek lisans ve doktora öğrencilerine tez danışmanlığı yapmıştır. Kısa sürelerle Muğla Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümü, Kuzey Kıbrıs-Doğu Akdeniz Üniversitesi, Sofya Yüksek İslam Enstitüsü, Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi, Norveç-Oslo Üniversitesi, Bulgar Bilimler Akademisi Dilcilik Enstitüsü gibi kurumlarda öğretim elemanlığı yapmış, konferanslar vermiştir.[7]
Akademik hayatı boyunca birçok uluslararası sempozyum-kongrelere katılarak bilimsel bildiriler sunmuştur. Tespit edebildiğimiz kadarıyla katıldığı belli başlı bilimsel etkinlikler şu şekildedir: II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi (Ankara, 1983), Uluslararası Türk Dili Kongresi (Ankara, 1992), Uluslararası Üçüncü Türk Kültürü Kongresi (Ankara, 1993), Türkiye’de Sosyal Bilimlerin Gelişmesi ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Sempozyumu (Ankara, 1996), Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Kuruluş ve Gelişmesine Hizmeti Geçen Türk Dünyası Aydınları Sempozyumu (Kayseri, 1996), V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (Ankara, 1997), Balkan Ülkelerinde Türkçe Eğitim ve Yayın Hayatı Bilgi Şöleni (Ankara, 1998), Balkanlar’daki Türk Kültürü’nün Dünü-Bugünü-Yarını Sempozyumu (Bursa, 2001), VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı (Ankara, 2008), Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu (Manisa, 2010), Dünya Edebiyatında İstanbul Sempozyumu (İstanbul, 2010), V. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (Kırcaali, 2010). Katıldığı bilimsel etkinliklerde Bulgar dili ve edebiyatı, Türk-Bulgar dil ilişkileri, Bulgaristan’daki Türk dili, Bulgaristan Türklerinin folkloru konularında bildiriler sunmuştur.
Türkoloji, Balkanoloji ve Slavistik alanlarında ihtisas kazan Yenisoy’un yayımlanmış belli başlı çalışmaları şu şekildedir: Rodop Manileri (Sofya, 1962), Rodop Türk Halk Masalları (Sofya, 1963), Rodop Türküleri (Sofya, 1966), Türk Dili Ses Bilgisi (Sofya, 1976), Bulgarca-Türkçe Tematik Sözlük 2.Cilt (Sofya, 1981), Bulgar Dili Grameri (Ankara, 1991), Çağdaş Bulgarcada Türkçe Kökenli Deyimlerin Durumu (Ankara, 1993), Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 8: Bulgaristan Türk Edebiyatı (Ankara, 1997), Çağdaş Bulgar Dili (Ankara, 1997), Tarih Boyunca Slav-Türk Dil İlişkileri (Ankara, 1998), A Dictionary of Turkisms in Bulgarian (Oslo, 2002), Bulgaristan Türk Çocuk Edebiyatından Örnekler (Ankara, 2002), Edebiyatımızda Balkan Türkleri’nin Göç Kaderi (Ankara, 2005), Türkçenin Ters Sıklık Sözlüğü (Ankara, 2006), Bulgaristan Türklerinin Türkçe Eğitim Davası (Bursa, 2007), Edebiyatımızda Balkan Acıları (Bursa, 2007), Türkçe-Bulgarca Sözlük (Ankara, 2007), İkinci Dünya Savaşı’ndan Bu Yana Bulgaristan Türklerinin Türkçe Eğitimi (Edirne, 2011).[8] Bu akademik nitelikli çalışmalarının dışında ilkokul-ortaokul-lise grubu öğrenciler için yazdığı Türkçe ders kitapları da mevcuttur.
Bulgaristan Türkleri’nin yetiştirdiği en önemli mütefekkirlerden birisi olan Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy, hayatı boyunca Bulgaristan Türk kültür hayatına çalışmalarıyla, eserleriyle ve yetiştirdiği öğrencilerle dikkate değer bir katkı sunmuştur. 24 Mart 2018 tarihinde aramızdan ayrılan H. Süleymanoğlu Yenisoy’un mezarı Bursa-Kestel’dedir.
2.Balkanlar’da Türk Kültürü Dergisi
Balkanlar’da Türk Kültürü dergisi, Bursa merkezli olarak 1991 yılında Balkan Türkleri Göçmen ve Mülteci Dernekleri Federasyonu’nun yayın organı olarak yayın hayatına başlamıştır. Derginin sahibi Mümin Gençoğlu’dur. Yazı işleri müdürü, Ahmet Şerif Şerefli’dir. Derginin yazı kurulu heyetinde yer alan isimler şu şekildedir: Hayriye Yenisoy, İsmail Bekir Ağlagül, Nuri Adalı, Ahmet Emin, Ömer Osman Erendoruk, Embiya Çavuş, Hilmi Haşal. İlk sayıda yer alan bu yazı kurulu kadrosu zaman içerisinde yeni isimlerin eklenmesi ile genişlemiş ve değişmiştir. Dergi, Hâkimiyet Ofset tesislerinde hazırlanıp basılmıştır.
1991 yılının Kasım ayında çıkan ilk sayıda, derginin neden çıkarıldığı ile ilgili olarak okurlara hitaben “Neden Balkanlarda Türk Kültürü? Neden Çıkıyoruz?” başlıklı bir yazı kaleme alınmıştır. Bu yazının bir bölümünü alıntılayarak yazımıza alıyoruz:
“Dünün Balkanlar Türkiyesinde yüzyıllarca biz Türkler yaşamışız, buralarda hükmetmiş savaşmış, şehit ve gazi olmuş, kültür ve uygarlık yaratmışız. Bu topraklarda izler bırakmış bir milletiz. Bugün dahi bu topraklarda “kılıç artığı” diye nitelendirilen milyonlar yaşamaktadır. Sadece Bulgaristan’da Türk varlığı 2,5 milyondur. Dahası var: Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Arnavutluk diye bildiğimiz Balkan ülkelerinde yaşayanların sayısının toplam 3 milyonu aşmaktadır. Din, dil, milli kültür, soykırımına uğramamıza karşın bu topraklarda azınlık olarak varlığımızı hala sürdürmekteyiz. Yozlaştırılmış, kimi budanmış ve kırılıp dökülmüş geleneklerimizi yaşatmaya çalışmaktayız. Bu topraklarda hala kültür eserleri yaratılmaktadır.
Türk varlığı Balkanlar’dan yani Tuna boylarından taa Çin denizlerine kadar uzanan geniş bir alana yayılmıştır. Bu dünyalardaki Türk kültürü gerektiği gibi incelenmemiş, bir kültür tarihi olarak gerektiği gibi işlenmemiştir. Bir şeyler yapılmadı demek de doğru değil. Yapıldıysa da dolu dolu bir şey değil. Balkanlar’da Türk Kültürü dergisi kutsal ve milli bir sorumluluk altına girmek niyetindedir. Amaç, dünün Balkanlar Türkiyesi topraklarında var olan unutulup kalan daha bir nesil sonra mezara götürülecek olan bu milli manevi değerleri kırık dökük, bir gözü çıkarılmış olsa da kurtarmaktır.”
Aylık bir yayın organı olan dergi, üç ayda bir yayınlanmıştır. İlerleyen yıllarda dergi, iki ayda bir çıkartılmıştır. Balkan coğrafyasında yaşayan Türklerin sesi olmayı amaç edinen dergi, Balkan Türklerinin dili, kültürü, sanatı, basını ve edebiyatı üzerine kaleme alınmış yazıları sayfalarında yayınlamıştır. Türkiye’deki Balkan göçmenlerinin çıkardığı en eski dergilerden olan Balkanlar’da Türk Kültürü, 29 yıllık yayın geçmişi ile günümüzde halen dört ayda bir çıkartılarak yayın hayatını sürdürmektedir.
3.Balkanlar’da Türk Kültürü Dergisi’nde Çıkan Yazıları
Derginin ilk çıktığı yıllarda yazı kurulu içerisinde yer alan H. Süleymanoğlu Yenisoy’un derginin 1992-2010 yılları arasındaki muhtelif sayılarında yazıları çıkmıştır. Dergide, Bulgar-Türk dil ilişkileri, Bulgaristan Türklerinin folkloru, Bulgaristan Türklerinin dili, eğitimi, kültürü ve edebiyatı, Bulgaristan’da Türkçe basın-yayın faaliyetleri gibi vd. konuları kapsayan çalışma sahası ile ilgili araştırma-inceleme nitelikli yazıları yayınlamıştır. Derginin arşivinden tespit edebildiğimiz yazıları yıllara göre şu şekildedir:
1.“Yaşam Sancıları İçinde Adımız Dilimiz Kültürümüz”, Y.2, S.2, Mart 1992, s.3-4.
2.“Balkan Yahudilerinin Cudezmo Dilinden Türkçe Alıntılar”, Y.2, S.3, Ağustos 1992, s.12-15.
3.“Sefarat 92: Osmanlılar Zamanında Balkanların Ekonomik ve Kültürel Gelişmesinde Yahudilerin Katkısı”, Y.2, S.4, Eylül 1992, s.14-15.
4.“Bulgaristan’da Türk Dili Öğretimi ve Ortaya Çıkan Sorunlar”, Y.2, S.5, 1992, s.18-20.
5.“Kriçim’de Hıdrellez Manileri”, Y.3, S.7, Nisan-Mayıs-Haziran 1993, s.14-18.
6.“Osmanlı Kaynaklarında Balkan Toponim ve Hidronimleri”, Y.3, S.8, Temmuz-Ağustos-Eylül 1993, s.17-20.
7.“Çağdaş Türkçe’de En Çok Kullanılan Sözcükler”, Y.3, S.9, Ekim-Kasım-Aralık 1993, s.10-13.
8.“Türkolojinin Bulgaristan’da Gelişmesine Katkıda Bulunan Bulgar Bilginleri”, Y.4, S.11, Nisan-Mayıs-Haziran 1994, s.5-6.
9.“Balkan Türkleri Edebiyatı”, Y.4, S.12, Temmuz-Ağustos-Eylül 1994, s.4-7.
10.“Bulgaristan Türkleri Yakın Geçmişi ve Bugünü”, Y.4, S.13, 1994, s.5-8.
11.“Balkan Türk Edebiyatı”, Y.4, S.14, 1995, s.9-12. (12.sayıdaki yazının devamı)
12.“Gagavuz Türkleri’nin Dili ve Folkloru İle İlgili Araştırmalara Dair”, Y.4, S.15, Nisan-Mayıs-Haziran 1995, s.15-19.
13.“Sofya Üniversitesi 110 Yaşında”, Y.8, S.29, Ekim-Kasım-Aralık 1998, s.39-43.
14.“Türk-Bulgar Dil İlişkilerinde Başlıca Dönemler”, Y.8, S.30, Ocak-Şubat-Mart 1999, s.35-38.
15.“Türk-Bulgar Dil İlişkilerinde Başlıca Dönemler”, Y.9, S.31, Nisan-Mayıs-Haziran 1999, s.29-31. (30.sayıdaki yazının devamı)
16.“Türk-Bulgar Dil İlişkilerinde Başlıca Dönemler”, Y.9, S.32, Temmuz-Ağustos-Eylül 1999, s.27-28. (31.sayıdaki yazının devamı)
17.“Sofya Üniversitesi’nde Türk Filolojisi vardı”, Y.14, S.50, Ocak-Şubat-Mart 2004, s.13-16.
18.“Bulgaristan Türk Edebiyatına Bir Bakış”, Y.14, S.51, Nisan-Mayıs-Haziran 2004, s.6-7.
19.“Bulgaristan Türk Edebiyatına Bir Bakış”, Y.14, S.52, Temmuz-Ağustos-Eylül 2004, s.6-9. (51.sayıdaki yazının devamı)
20.“Türkçe’nin Balkan Dillerine Etkisi Üzerine”, Y.16, S.60, Eylül-Ekim 2006, s.18-27.
21.“Balkanlarda Nevruz Bayramı”, Y.18, S.62, Mart-Nisan 2007, s.10-12.
22.“Yordan Yovkov’un Öykülerinde Türk Leksik Unsurları”, Y.18, S.63, Mayıs-Haziran 2007, s.25-31.
23.“Geçmişten Günümüze Türkçe-Bulgarca ve Bulgarca-Türkçe Sözlükler”, Y.18, S.64, Temmuz-Ağustos 2007, s.28-33.
24.“Rodop Müslümanları’nın Dramı (Anılar, Anlatılar, Edebi Eserlerden ve Basından Satırlar)”, Y.18, Sayı.65, Eylül-Ekim 2007, s.12-17.
25.“Bulgaristan Gagavuzları (Dil ve Kültür Araştırmalarının Durumu)”, Y.18, S.66, Kasım-Aralık 207, s.4-7.
26.“Bulgaristan Gagavuzları (Dil ve Kültür Araştırmalarının Durumu)”, Y.19, S.67, Ocak-Şubat 2008, s.4-7.
27.“Balkan Halklarının Folklorunda Türk İzleri”, Y.20, S.68, Mart-Nisan 2008, s.6-8.
28.“Balkan Halklarının Folklorunda Türk İzleri-2”, Y.20, S.69, Mayıs-Haziran 2008, s.8-9.
29.“Türkçe Deyimlerin Bulgar Dilinin Deyimler Sistemindeki Yeri-1”, Y.20, S.70, Temmuz-Ağustos 2008, s.5-7.
30.“Türkçe Deyimlerin Bulgar Dilinin Deyimler Sistemindeki Yeri-2”, Y.20, S.71, Eylül-Ekim 2008, s.5-7.
31.“Atatürk ve Bulgaristan-1”, Y.20, S.72, Kasım-Aralık 2008, s.5-6.
32.“Atatürk ve Bulgaristan-2”, Y.20, S.73, Ocak-Şubat 2009, s.7-8.
33.“Bulgaristan Türklerinin Eğitim ve Kültürel Kalkınmasında Hizmetleri Geçen Azerbaycan Aydınları-1”, S.74, Mart-Nisan 2009, s.7-9.
34.“Bulgaristan Türklerinin Eğitim ve Kültürel Kalkınmasında Hizmetleri Geçen Azerbaycan Aydınları-2”, S.75, Mayıs-Haziran 2009, s.6-7.
35.“Bulgaristan Türklerinin Eğitim ve Kültürel Kalkınmasında Hizmetleri Geçen Azerbaycan Aydınları-3”, S.76, Temmuz-Ağustos 2009, s.8-11.
36.“Balkan Türkleri Edebiyatında Atatürk Şiirleri”, S.77, Eylül-Ekim 2009, s.10-17.
37.“Bulgaristan’da Nevruz ve Hıdrellez Gelenekleri”, S.80, Mart-Nisan 2010, s.5-8.
38.“Bulgaristan’da Türkçe Basın Hayatı (1865-2009)-1”, S.81, Mayıs-Haziran 2010, s.18-20.
39.“Bulgaristan’da Türkçe Basın Hayatı (1865-2009)-2”, S.82, Temmuz-Ağustos 2010, s.5-9.
Kaynakça
“Annemiz Hayriye Memoğlu-Süleymanoğlu Yenisoy”, Prof. Dr. Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy Makaleler Dil-Edebiyat-Eğitim-Folklor, Haz. Erhan Süleymanoğlu, academia.edu/Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy-Life and Work (Erişim Tarihi: 04.06.2020).
Erhan Süleymanoğlu, “İçimizden Biri: Hayriye Yenisoy Süleymanoğlu”, Balkanlar’da Türk Kültürü Dergisi, Sayı.96, Nisan 2019, s.24-25.
Nail Tan, “Ölümünün Birinci Yılında Prof. Dr. Hayriye Memoğlu Süleymanoğlu Yenisoy”, Türk Dünyası Dergisi, Sayı.47, 2019, s.277-283.
Nergis Süleymanoğlu Aksoy-Erhan Süleymanoğlu, “Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy”, Türk Dünyası Dergisi, Sayı.17, 2004, s.217-235.
Selçuk Kırbaç, “Hayriye Memova-Süleymanova (Hayriye Memoğlu-Süleymanoğlu Yenisoy)”, Balkan Türkoloji Tarihçesi ve Balkan Türkologları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2012, s.137-138.
[1] Nail Tan, “Ölümünün Birinci Yılında Prof. Dr. Hayriye Memoğlu Süleymanoğlu Yenisoy”, Türk Dünyası Dergisi, Sayı.47, 2019, s.278.
[2] “Annemiz Hayriye Memoğlu-Süleymanoğlu Yenisoy”, Prof. Dr. Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy Makaleler Dil-Edebiyat-Eğitim-Folklor, Haz. Erhan Süleymanoğlu, academia.edu/Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy-Life and Work (Erişim Tarihi: 04.06.2020).
[3] Nergis Süleymanoğlu Aksoy-Erhan Süleymanoğlu, “Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy”, Türk Dünyası Dergisi, Sayı.17, 2004, s.218.
[4] Nail Tan, a.g.m., s.278-279.; Erhan Süleymanoğlu, “İçimizden Biri: Hayriye Yenisoy Süleymanoğlu”, Balkanlar’da Türk Kültürü Dergisi, Sayı.96, Nisan 2019, s.24.
[5] Erhan Süleymanoğlu, a.g.m., s.24.
[6] Selçuk Kırbaç, “Hayriye Memova-Süleymanova (Hayriye Memoğlu-Süleymanoğlu Yenisoy)”, Balkan Türkoloji Tarihçesi ve Balkan Türkologları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2012, s.137.
[7] Erhan Süleymanoğlu, a.g.m., s.24.
[8] Selçuk Kırbaç, a.g.e., s.138.; Nail Tan, a.g.m., s.281-282.<
