Kıbrıs Türk edebiyatı, tarihi, folkloru, kültürü, basını bahis konusu olduğu zaman ilk olarak akla gelen isim Harid Fedai’dir. Ömrünü Kıb- rıs ile ilgili her türlü konuyuaraştırmaya ada- yan ve bu araştırmalarını yayımladığı sayısız bilimsel makale, tebliğ, kitap çalışması ile ortaya koyan HaridFedai, Kıbrıs Türk edebi- yatında önemli bir konumda yer almaktadır. Onun yaşamını, eserlerini ve Kıbrıs Türk ede- biyatı ile ilgili yazılarını bu yazımızda okuyu- cular ile paylaşmaya çalışacağız.
Yaşamı ve Eserleri
Harid Fedai, 12 Ekim 1930 tarihinde Kıbrıs’a bağlı Lefkeşehrinde dünyaya gelmiştir. Anne ve babası tarafından Lefke’nin köklü ailelerin- dendir. Babasının adı Hasan, annesinin adı Lütfiye’dir. Üç erkek kardeşinin arasından Fe- dai, en büyüğüdür.1
İlk ve orta eğitimini Lefke’de alan Fedai, lise eğitimini 1943-1949 yılları arasında Lefkoşa Türk Lisesi’nde tamamladı. Yükseköğrenimini
ise 1951-1953 yıllarında Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü’nün Türkçe bölümünde gerçekleş- tirdi. Bu kurumdan mezun olmasının ardın- dan Kıbrıs Maden Şirketi (CMC)’nde çizim teknisyeni olarak çalıştı. 1953-1956 tarihle- rinde Baf Türk Koleji’nde öğretmenlik göre- vini sürdürdü.Üniversite eğitimi için İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji bölü- müne 1956 yılında girdi ve bu bölümü 1960 yılında tamamladı.2 Türkoloji eğitimi boyunca Ahmet Caferoğlu, Reşit Rahmeti Arat, Mecdut Mansuroğlu, Ali Nihat Tarlan, Ahmet Ham- di Tanpınar ve Mehmet Kaplan gibi alanın önemli isimlerinden dil ve edebiyat dersleri aldı.3
Türkiye’deki eğitiminin ardından Fedai, Kıb- rıs’a dönerek burada öğretmen, müfettiş, amir ve müdür görevlerinde bulunmuştur. 1960-1962 tarihlerinde Türk Öğretmen Ko- leji’nde Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği ve EğitimMüfettişliği, 1963-1964 arasında
Kıbrıs Radyo-Yayın Korporasyonunda Türk- çe Program Amirliği, 1964-1968 tarihlerinde Lefke Sancak Radyosu Müdürlüğü, 1969- 1983’te Bayrak Radyosu Program Amirliği ve Tv Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur. Bu görevlerinden sonra Fedai, 1983 yılında Kamu Hizmeti Komisyonu Dairesi’nde çalış- maya başlamış ve 1988’de üst kademe yöne- ticiliğinden emekliye ayrılmıştır.4
Emekliye ayrılmasının ardından da Kuzey Kıbrıs’ta bulunan Girne Amerikan Üniversi- tesi’nde 1992-1993 yıllarıarasında koordina- törlük, 1993-1994 yıllarında Lefke Üniversi- tesi Araştırma Merkezi’nde araştırma üyeliği görevlerinde bulunmuştur. 1994-2000’de ise Lefke Üniversitesi ile Doğu AkdenizÜniversi- tesi’nde Türk dili öğretim elemanıolarak gö- rev yapmıştır.5
Evli ve iki çocuk sahibi olan Harid Fedai, 13 Ekim 2017 tarihinde aramızdan ayrıldı.14 Ekim 2017’de Lefkoşa İsmail Safa Camisinde kılınan cenaze namazının ardından Lefkoşa Mezarlığı’nda toprağa verildi. 87 yıllık öm- ründe Kıbrıs’ta üç dönemi görmüştür: 1930
ile 1960 arasındaki İngiliz yönetimini, 1960 ile 1974 yıllarında Rum idaresini ve 1974 yı- lından sonraki bağımsızlık dönemine tanıklık etmiştir.6
Emekliye ayrılmasının ardından Fedai, Kıbrıs ile ilgili çalışmalarına hız vererek birçok kitap yayınlamıştır. Ayrıca birçokilmî sempozyum/ kongrelerekatılarak Kıbrıs kültür tarihine katkı koyan bildiriler sunmuştur.
Fedai’nin araştırmacı kimliğinin yanında şa- irlik yönüde bulunmaktadır. Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi’nde onun şiir yazma serüveni üzerine şu bilgiler verilmiştir: “1940’ların sonlarında başladığı şiir yazma serüveni 50 yılı aşkın bir süredir devam ediyor. Türk şiirinin, aruz ya da hece ölçüsüyle yazılmış olsun, gizli sesi, iç ahengi olduğuna inanan Fedai, Attilâ İlhan’ın ‘Fısıl- tıyla şiir söyleme kahreder beni/Vurgunum yumruk gibi sıkılmış mısralara’ diyerek özetle- diği görüşünü kendi estetik anlayışın en özlü anlatımı sayar.”7 1997 yılında yayımladığı tek şiir kitabı Koza’da divanşiiri ile halk şiirine ait ögeleri kullanmıştır.
6 Ceval Kaya,a.g.m., s.100-101.
Çeşitli süreli yayın organlarında “Ahmet Pey- kan”takma adıyla hiciv türünde kaleme aldığı şiirlerini yayınlamıştır. Kıbrıs gazetesinde 30 yılı aşkın bir süre “Eski Basınımızdan” köşe- sini düzenlemiştir. Yazılarını 1983 tarihinden itibaren Varlık, Türk Dili, Kültür Sanat, Kıbrıs Araştırmaları, Erdem, Yeni Kıbrıs, Tarih ve Toplum gibi dergilerde yayınlamıştır.8 Ayrıca Fedai, Kıbrıs Türk edebiyatına araştırmaları sonucunda Ahmed Tevfik Efendi,Kaytazzâde Mehmet Nazım, Müsevvidzâde Osman Ce- mal Efendi,Âşık Kenzî ile Mehmed Şem’î gibi şahsiyetleri kazandırmıştır.
Kıbrıs konulu araştırma ve ve inceleme nite- likli eserleri şunlardır: Kıbrıs Müftüsü Hilmi Efendi Şiirler (1987), Kıbrıslı Âşık Kenzî Diva- nı 3.Cilt (1989-1993), Rûh-i Mecrûh Kaytaz- zâde Nâzım Efendi(1993), Fethiyye-i Cezîre-i Kıbrıs (1997), Adsız Kitap Müsevvidzâde Os- man Cemal Efendi (1997), Kıbrıs Efsaneleri (1997), Kıbrıs Tarihi (1999), Hatıralar Fadıl
Niyazi Korkut (2000), Handî Divânı (2003), Kıbrıs’ta Masum Millet Olayı (1986), Kıb- rıs Sanayi Mektebi (1997), Lefkoşa Mevle- vihânesi (1997), Yâdigar-ı Muhabbet 3.Cilt (2004), Örnekleriyle KıbrısTürk Basın Tarihi (2012). Bu kitapları dışında makaleve bildiri boyutundaki yazılarını şu iki eserindebir ara- ya getirmiştir: Kıbrıs Türk Kültürü Bildiriler, Kıbrıs Türk Kültürü Makaleler.9 Kitaplarının birkısmı KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı yayınları arasından çıkmıştır.
Kıbrıs ile ilgili çalışmaları dolayısıyla kendi- sine 1987’de H.Gürkan’la birlikte Lefkoşa Türk Bankası tarafından Kültür-Sanat Ödülü, 1988’de Marmara Üniversitesi Türkiyat Araş- tırma ve Uygulama Merkezitarafından Bilim Ödülü, 2002’deİstanbul Türk Kültürüne Hiz- met Vakfı tarafından Türk Dünyası Türk Dili Şeref Ödülü, 2008’de İlesam Şeref Ödülü, 2010’da KKTC Dış Basın Birliği Medya Ba- şarı Ödülü verilmiştir.10 Biyografisi Türkiye’de yayımlanmış önemli kültür-edebiyat ansiklo- pedilerinde yer almıştır. Prof.Dr. Ahmet Bu- ran editörlüğünde yayımlanan ansiklopedik TürkiyeDışındaki Türk DünyasıTürkologları
başlıklı mühim eser içerisinde yer alan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Türkologları bölümü- ne Fedai’nin biyografisi eklenmiştir. Biyogra- fisi, Doç.Dr. Gökçe Yükselen Peler tarafından kaleme alınmıştır.
Harid Fedai’ye çalışmaları dolayısıyla 2006 yılında Niğde Üniversitesi tarafından fahri doktora unvanı verilmiştir. 2013 yılında ise Rize’de Prof.Dr. Orhan Kemal Tavukçu edi- törlüğünde Harid Fedai Armağanı adlı eser yayınlanmıştır.11 87 yıllık ömrüne sığdırdıkla- rı ile Harid Fedai, Kıbrıs Türk kültür belleği- ne önemli hizmetlerde bulunmuştur. Dileriz ki Kıbrıs Türkleri, Fedai’nin çalışmalarını ve eserlerini hiçbir zaman unutmaz,onu hatırla- yıp yâd ederler.
Kıbrıs Türk Edebiyatı İle İlgili Yazıları
1984: “20.Yüzyılın Başlarında Kıbrıs’ta Yazın Yaşamından Bir Örnek: Eski Şeyler”,Yeni Kıb- rıs, Ekim 1984.
1985: “Kıbrıs Türk Yazınında Bir Çeviri”, Yeni Kıbrıs, Mart 1985.
1986: “Kıbrıs Türk Yazınında Mizah ve Yergi”,
Yeni Kıbrıs, Kasım 1986.
“Kıbrıs Türk Yazınında İlklerden Bir Öykü: Bir Manzara-i Dil-güşa”, Kültür Sanat, Şubat 1986.
“Kıbrıs Türk Yazınında İlklerden Bir Oyun: Namus İntikamıYahut Dilenci”, Kültür Sanat, Temmuz 1986.
“Kıbrıs Türk Yazınında İlklerden Bir Roman: Yadigar-ı Muhabbet”, Has-Der Halkbilim Sempozyumu Bildiriler, I-IV, Lefkoşa 1986.
1987: “Kıbrıslı Aşık Kenzi”, III.Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri Bildiriler, Eski- şehir 1987.
“Osmanlı Döneminde Kıbrıs Türk Toplu- mundaki Yazın Etkinlikleri”, Varlık, Sayı. 955, 1987.
“Müftü Raci Efendi’nin Bir Gazeli”, Yeni Kıb- rıs, Aralık 1987.
1988: “Kıbrıslı Aşık Kenzi’nin Na’tleri, Med- hiyeleri, Söylediği Tarih’lerve İki Mersiyesi”, I.Mersin Milli Kültür ve Eğitim Sempozyumu Bildiriler, Ankara 1988.
1990: “Kıbrıslı Aşık Kenzi’nin Destanları”, I. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Kongresi, Konya 1990.
“Kıbrıslı Aşık Kenzi Divanı”, Türk Kültürü, Sayı. 326, 1990.
1992: “Şem’î’nin On Dört Şiiri”, IV.Milletle- rarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildiriler, Ankara 2002.
1993: “Kıbrıstan Divan Sahibi Bir Şair: Han- di”, Uluslararası Üçüncü Türk Kültürü Kong- resi Bildiriler, Ankara 1993.
“Kıbrıs’ta Destan Söyleme Geleneği ve Aşık Kenzi Divanındaki Destanlar”, İpek Yolu Ulus- lararası Halk Edebiyatı Sempozyumu,Ankara 1993.
1994: “Kıbrıs DestanıÜzerine”, Kültür Sanat, Ocak 1994.
“KıbrıslıAşık Kenzi’ninSatrançları”, Kültür Sanat, Eylül 1994.
“Kıbrıs Türk Edebiyatının Lise Ders Kitabında- ki İşlenişi Üzerine Eleştiriler”, Kardaş Edebi- yatlar, Sayı.29, Ekim-Aralık 1994.
1995: “Kıbrıs’ta Yunus Sevgisi”, Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildiriler, Ankara 1995.
“Kıbrıs Türk Edebiyatının Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı’nın Lise I EdebiyatDers Kitabındaki İşlenişi ÜzerineEleştiriler”, Bilge, Sayı.3, Ocak 1995.
1996: “Kıbrıslı Aşık Kenzi’de Rumeli Coğraf- yası”, Folkloristik Prof.Dr. Umay Günay Arma- ğanı, Ankara 1996.
“Kıbrıs’taki Hoca Nasreddin ya da Aslani Hoca”, Nasreddin Hoca’ya Armağan, İstan- bul 1996.
“Kıbrıs Türklerinde ÇocukEdebiyatı”, 3.Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı, Bakü 1996.
“XIX.Yüzyıldan Bir LetaifMecmuası ve Kıbrıs- lı Mustafa Baba”, V.Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Ankara 1996.
1997: “Çağdaş Kıbrıs Türk Edebiyatı”, Tür- kiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi-9, Ankara 1997.
“Kıbrıslı Aşık Kenzi’nin Başka Destanları”, Er- dem, Sayı.27, Ankara 1997.
“Kıbrıs Türk Yazın Kültürüne EvrimselBir Ba- kış”, Kıbrıs Araştırmaları, Gazimağusa 1997.
“Türk Destan Motiflerinin KıbrısTürk Efsane- lerindeki Yansımaları”, Uluslararası Birinci Halkbilimi Bilgi Şöleni, Nukus-Karakalpakis- tan 1997.
“Yüzyılımızın Başında Kıbrıs’ta Bir Şiir Mec- muası ve Müsevvidzade Osman Cemal Efen- di”, IX. Milli Türkoloji Kongresi, Eylül 1997.
1998: “Kıbrıslı Aşık Kenzi’yle Edirne Günleri”,
Edirne Serhattaki Payitaht, İstanbul 1998.
“Kıbrıs’ta Namık Kemal Kültü”, Namık Kemal Sempozyumu Bildiriler, Gazimağusa 1998.
“Başlangıcından 1940’a Kadar Kıbrıs Türk Edebiyatı”, Birinci Uluslararası Kıbrıs ve Bal- kanlar Türk Edebiyatları Sempozyumu, Gazi- mağusa 1998.
1999: “Kıbrıs Türk Edebiyatı’nda Bir Kaynak: Defter-i Süreyya”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, Gazimağusa 1999.
“Kıbrıs Müftüsü Hilmi Efendi Müderrislikten “Sultanü’ş-Şu’ara”lığa”, Osmanlı: Kültür ve Sanat, Cilt.IX, Ankara 1999.
2000: “Kaytazzade Nazım Efendi’nin Şiirlerin- de Hazret-i Mevlana”, Uluslararası Mevlana Bilgi Şöleni Bildiriler, Ankara 2000.
“Kıbrıslı Aşık Kenzi’nin Şiirlerinde Rumeli’deki Yer, Yapı ve Kişi Adları”, XIV. Balkan Folkloru Sempozyumu, Ohri-Makedonya 2000.
2001: “Kıbrıs Destanı Üzerine”, Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üze- rine Bilgiler-Belgeler-Araştırmalar, Cilt.1, Gazimağusa 2001.
“Halid Arab’ın Destanı”, Kıbrıs Türk Halk Ede- biyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgi- ler-Belgeler-Araştırmalar, Cilt.1, Gazimağu- sa 2001.
2002: “Kıbrıslı Aşık Kenzi’ninRumeli Destan- ları”, Kıbrıs Türk Kültürü Bildiriler 1, Ankara 2002.
“Kıbrıs Türk Edebiyatı 1571-1960”, Kıbrıs Türk Kültürü Bildiriler 1, Ankara 2002.
“Çağdaş Kıbrıs Türk Edebiyatı”, Türkler An- siklopedisi, Cilt.XIX, Ankara 2002.
2005: “Müftü Hilmi Efendi’nin Aşık Kenzi’ye Tahmis’i”, Kıbrıs Türk Kültürü Makaleler 1, Gazimağusa 2005.
“Kıbrıs Türk Edebiyatında Misyonerlikle İlgi- li İki Hikaye-Roman”, Uluslararası Atatürk ve Güzel Sanatlar Sempozyumu Bildiriler, Anka- ra 2005.
2007: “Kıbrıs Türk Edebiyatı”, Suya Düşen Sancak Kıbrıs Türk Kültürü Üzerine İnceleme- ler, 47 Numara Yayıncılık, İstanbul 2007.
2008: “Türk Edebiyatı Tarihi İçinde Kıb- rıs-Merkezi Sorgulayan Bir “Azınlık” Edebiya- tı”, Müteferrika, Sayı.34, İstanbul 2008/2.
2009: “Nasreddin Hoca Fıkralarının Kıbrısve Azerbaycan’daki Benzerleri”, 21.Yüzyılı Nas- reddin Hoca İle Anlamak, Ankara 2009.
2011: “Bayrak Şairi Kıbrıs’ta”, Arif Nihat Asya, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2011.
2017: “Hilmi Efendi’nin İstanbul Günleri”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri, Cilt.1, Sayı.1, Lefkoşa 2017.
Kaynakça
Ceval Kaya, “Nekroloqlar Harid Fedai”, Türkologi- ya, No.4, Bakı 2017, s.100-101.
“Harid Fedai”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansik- lopedisi, Cilt.4,Atatürk Kültür MerkeziBaşkan- lığı Yay., Ankara 2004, s.33-34.
Murat Yalçın, “Harid Fedai”, Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, Cilt.1, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2010, s.431.
Nail Tan, “Yitirdiklerimiz Ahmet Harid Fedai”, Türk Dili, Sayı.791, Kasım 2017, s.107-109.
Tuncer Gülensoy, “Harid Fedai”, Türkiye Türkolog- ları ve Türk Diline Emek Verenler 1, Akçağ Yay., Ankara 2012, s.369-372.
