Tanınmış Türkmen dilcisi, Akademik Prof. Dr. Muratgeldi Söyegov, 1950 yılında Lebab ilinin Hocambaz ilçe merkezinde dünyaya geldi. Liseyi bitirdikten sonra 1968’de Aşkabat’a giderek Türkmen Devlet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girdi ve 1973’te birincilikle bitirdi. Henüz üniversitenin son sınıfındayken Türkme- nistan Bilimler Akademisi’nin Mahtumkulu Dil ve Edebiyat Enstitüsü’nde işe kabul edildi.
Muratgeldi Söyegov bilim alanında hızla yüksele- rek 1978’de doktora tezini, 1991’de de profesörlük tezini savundu. 1993’te Türkmenistan Bilimler Akademisi’nin muhabir üyesi, 1995’te ise asıl üye- si seçildi.
Karşılaştırmalı gramer alanında ünlü uzman olarak tanınan Muratgeldi Söyegov’un ‘Türk Dillerinin Güney-Batı Gurubunda Fiil-Zarf Biçimleri’ (1984), ‘Çağdaş Oğuz Dillerinde İlkin Fiil-Zarf Biçimleri’ (1994) adlı monografileri ve çok sayıda makalesi Türkoloji ilmini yeni bilgi ve verilerle zenginleştirmiştir.
Muratgeldi Söyegov’un Türk, Türkmen, Azerbaycan ve Gagavuz dilleri bazında kaleme aldığı bu incelemesi Azerbaycan, Türkiye, Moldova, Ukrayna, Rusya bilim adamlarının takdirini kazanmıştır. Ünlü dilci, akraba olmayan dillerin karşılaştırmalı grameri alanında da başarılı araştırmalar yapmıştır. Örneğin, onun hazırladığı ‘Türkmence-Rusça Okul Sözlüğü”1988’de Moskova’da “Russki Yazık” yayınevinde basılmıştır.
Türkmencenin tarihi gelişim aşamaları, dilin gün- cel sorunları ve çağdaş durumu Muratgeldi Söyegov’un ilgi alanına girer.
Bu bakımdanonun XX. yüzyılda Türkmencenin sentaksinin gelişim seyrinden bahseden monografisi (1991) mükemmel bir eserdir. Muratgeldi Söyegov, 2000’de Ankara’da basılmış ‘Türkmen Dilinin Grameri(Morfoloji)’ monografisinin müelliflerinden biridir. Başkanlığı ve denetimi altın- da aynı diziden ikinci kitap olan ‘Türkmen Dilinin Sentaksi’ neşre hazırlandı.
Prof. Dr. Muratgeldi Söyegov makalelerinde, uluslararası sempozyum ve konferanslarda sun- duğu raporlarında dilciliğin yeni perspektif istika- metlerini çiziyor. Örneğin, semantikanın dil dahili katmanlarının derinlemesine analizi yöntemiyle eski; hatta yazıdan önceki dönemlerde Türkçenin teşekkülünde ve gelişiminde önemli rol oynayan mantıki ve felsefi durumları ilk kez o tespit etmiştir. Muratgeldi Söyegov’a göre, her bir dilin felsefi ve mantıki temelleri o dilin kullananlarının bilgisi, görgüsü ve medeniyetine bağlı olarak meydana gelmiş, gelişmiştir.
Muratgeldi Söyegov, Türkmen filolojisinin 1930’lu yıllarda baskılara uğramış ünlü temsilcilerinin zengin edebî mirasının öğrenilmesine katkıda bulunmuştur. Bu konuda yazdığı onlarca makalesi ve iki bilimsel, popüler kitabı “On Çınar” (1993) ve “Talihin Fırtınası”(1996) özellikle vurgulanmalıdır.
Kuşaklar arasında bilimsel varisliğe özel dikkat çeken Muratgeldi Söyegov’un, ünlü Türkmen dil- cilerindenHıdırov, Çarıyarov, Azimov, Muham- medova, Köseyev,Sofiyev, Sarıyev, Kürenov gibi hocaları, Ağamusa Ahundov, Ebülfez Guliyev (Amanoğlu), Mirfatih Zekiyev, Fazıl Ganiyev gibi Azeri ve Tatar meslektaşları hakkında, Fon Le Koq, A. fon Gabain, V. Bang, Y. Benzinq, Dörfer, Reşit Rahmeti Arat, V.V. Bartold, A.N. Kononov, A.M. Sçerbak gibi ünlü Türkologlar hakkında yazığı yazılar genç dilciler için büyük önem taşımaktadır.
Muratgeldi Söyegov,dilciliğin kuramsal mesele- leriyle birlikte onun pratikyönlerini de unutma- maktadır. 1990’lı yıllarda Türkmen alfabesinin kirilden latine geçirilmesi için kurulan komisyona başkanlık yapan bilgin, yeni alfabe projesinin son varyantını hazırlamıştır. Nisan 1993’te Türkmenistan Parlamentosu bu projeyi kabul etmiştir.
Söyegov, liselerin birinci sınıf öğrencileri için ‘Yeni Türkmen Alfabesi’ ders kitabını, 5 ve 6. sınıflar için ‘Türkmen Dili’ kitabını, orta yaş grubu için ‘Alfa- be’ kitabını yazmış, bu alandaki hizmetleri için de ‘Gayret’ madalyasına layık görülmüştür.
Muratgeldi Söyegov, 1995’te Türkmen, İngiliz ve Rus dillerinde kişi, soy ve yer adları sözlüğü hazırlamıştır. Bu sözlük şu anda Türkmenistan’da pasaportların, her türlü kimlik ve evrakların yazılmasında resmi kaynak olarak kullanılmaktadır. İlerleyen yaşına rağmen son 20 yıldan beri akademik çalışmalarını sürdüren Muratgeldi Söyegov engin deneyim ve birikimini genç kuşaklara aktarıyor. Bu güne dek onun başkanlığı altında onlarca doktor ve profesör yetişmiştir.
Türk Dünyasının görkemli dilcisi emeklilik hayatı- nın en verimli ve olgun çağını yaşıyor iken 73 yaşında Aşgabat’ta vefat etti.
24.07.2023
Yusuf Akgül
