Giriş
Türkmen kadınlarının geleneksel elbiseleri, Türkmen kültürel tarihinde ayrı bir yeri vardır. Türkmen kadınlarının geleneksel elbiselerinin kendine özgü farklılıkları bulunmaktadır. Türkmen kültürünü ve sanatını yansıtan temel unsurlardan biri de Türkmen kadınlarının elbiselere işlediği çiçekli, çizgili, etniki desenler ve nakışlardır. Türkmen kadınlarının geleneksel elbiselerine işlenen desenler ve nakışlar önemli bir özellik olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca kadın elbisesine işlenmesinin birçok özellikleri ile birlikte etnik ayrıntılarını, soy bilgisini, düşünce yapısını ve tarihsel kültürünü de yansıtmaktadır. Aynı zamanda desen, işleme, nakış anlamlarının kendinde barındıran “keşdecilik” sanatı da Türkmen tarihinde önemli bir değerdir. Bu, Türkmen kadınlarının yaş farklılıklarını ve yöresini yansıtmakla birlikte geleneksel sanat anlayışını da göstermektedir. Onlar genel olarak Türkmen kadınlarının yaşamını ve geleneksel elbiselerini yansıtmasının yanı sıra sanata verdiği önemi de göstermektedir. Türkmen kadınları tarafından desenler ve nakışlar işlenerek oluşturulan elbiselere özel isimler verilmiştir.
Çabıt: Türkmen kadınlarının arasında geleneksel olarak giyinilen kaftan, “Çabıt” olarak isimlendirilmektedir. Bu kaftan, kırmızı renkli olarak giyinildiğinden dolayı kızıl kaftan anlamında “Gızıl Çabıt” diye isim verilmiştir. Bu genel olarak Türkmen kadınlarının merasimlerinde, özellikle düğünlerde giydikleri kaftandır. Bu kırmızı kaftanı, yeni gelinler için işlemeli ve desenli olarak hazırlamaktadırlar. Bu çeyizlerde olmazsa olmaz elbiselerden biridir. Bunların her bir işlemesi ve deseninin özel bir ismi vardır. Kadınların düğünlerde giydiği kırmızı kaftanın biçim özellikleri de dikkat çekmektedir. Onların eklemelerine de özel isimler verildiği görülebilir. Nitekim onlara “sancar” ismi ile bir eklemenin ve kırmızı dışında bir renk alması da ayrı bir niteliktir. Bununla birlikte kırmızı çabıtın kenar yakalarına siyah iplikle işleme eklenmektedir. Bu eklemenin ismine “cähek” denilmektedir. Bu kırmızı kaftanın kenarlarına eklenen ve “cähek” olarak isimlendirilen kırmızı ile siyah iplerden oluşan ve “aldımgaç” adı verilen bir desende işlenmektedir. Bunlar kırmızı kaftanın temel özellikleri olup, kadın elbisesinin nerede ve nasıl giyinileceğini de belirlediği görülmektedir. Aynı şekilde kimlerin giyeceğini de işlemelerden ve desenlerden, özellikle işlenen nakışlardan görmek mümkündür. Bu kırmızı kaftana işlenen nakışların desen özellikleri ve isimleri bulunmaktadır. Bu nakışlar, çiçek ve meyvelerden isimlerini almıştır. Nitekim çiçek anlamına gelen “gül”, meyveden “günebakar” (ayçiçeği) başta olmak üzere birçok isimle nakışların olduğunu görmek mümkündür.
Begres: Türkmen kadınlarının geleneksel elbiselerin biri de “Begres” olarak isimlendirilen kaftandır. Türkmen kadınlarının genellikle giydikleri kaftanlardan biri ve önemlisi olan “Begres”in, iki şeklinin olduğunu görmek mümkündür. Bunlardan ilkine mavi kaftan almanında “Gök Begres” denilmektedir. Bu kadınlara özel kaftan, kendine özgü birçok desen ve işlemelerden oluşmaktadır. Bu desenler, işlemeler ve nakışlar, Türkmen kadınlarının giydiklerini görmek mümkündür. Ancak aynı adı taşıyan, kazağa benzeyen ve “Yaşıl Begres” olarak isimlendirilen Türkmen genç kızların elbisisi de bulunmaktadır. Türkmen kadınlarının geleneksel elbiselerinden “Gök Begres”, havanın soğuk olduğu zamanlarda giyinilmektedir. Bununla birlikte Türkmen genç kızların giydikleri ve kazak giysisine benzeyen yeşil renkli elbise olan “Yaşıl Begres”, ilkbahar ve sonbaharda giyilmektedir.
Sonuç:
Türkmen kadınlarının geleneksel elbiseleri, Türkmen tarihi ve kürtüründe ayrı bir yeri vardır. Yazıda yer alan “Gızıl Çabıt” (Kırmızı Kaftan), “Gök Begres” (Mavi Kaftan), “Yaşıl Begres” (Yeşil Kazak) başta olmak üzere Türkmen kadınlarının birçok geleneksel elbiselerini görmek mümkündür. Bu elbiselerinin isimleri ile birlikte onlara işlenen desenler ve nakışlar, onlardan oluşan özellikleri de dikkat çekicidir. Türkmen kadınların el emekleri ile elbiseler üzerinde işlediği desenler ve nakışlar, zengin bir kültür kaynağının oluşturmasını sağlamıştır.
Kaynakça
Serdar Berdimuhamedow. (2024). Magtymguly – dünýäniň akyldary. Aşgabat: TDNG.
Gurbanguly Berdimuhamedow. (2011). Janly Rowaýat. Aşgabat: TDNG.
Berdiyeva, Ş. (2025). Ahal Sebitiniň Keşdeçilik Sungatı. (ylmy iş). Aşgabat.
Türkmen Keşdeçilik Sungatı. (2022). Aşgabat: TDNG.
