Tarih ve toplum hakkında fikir yürütürken eski düşünürlerin fikirlerini görmezden gelemeyeceğimiz bir gerçektir.
“Utanç, Utanç, Utanç. İşte tüm insanlık tarihi budur.”. Bu acı sözü, Friedrich Nietzsche boşuna söylememiştir. Bu sözden insanoğlunun işlediği bütün kötülükler, adeta karanlıkta bir köz gibi gözleri kızarıp parlayarak bakıyormuşçasına hissedilir.
Sokrates’in söylediği gibi; “Bilimden kıymetli bir hazine, cahillikten büyük bir düşman, ilimden büyük bir güç, utanmadan değerli bir süs yoktur.”
Öyle ki Abay da 36 kara sözünde utanmadan bahsederek: “Utanma kimdeyse iman ondadır.” demiştir.
Abay, eserlerinde ar ve utanma kavramlarını bir kamçının örgüsü gibi beraber işlemiştir. Onun, “Çıkar arama, onur ara.” Söyleminin altında derin bir mana yatmaktadır. Bu, Kazakların; “Garip olma, namuslu ol.” fikriyle de uygun düşmektedir.
Âlim filozofların kanaatlerine göre utanma insanlar karşısındaki korkuyu, ar ise Allah’ın karşısındaki korkuyu ifade eder.
Abay: “Hakikatte insanoğlu akıl, bilim, ar ve ahlakta birbirinden üstün olmalı. Başka şeylerle üstünlük aramak nafiledir.” demiştir.
Milletimizin hocası Abay, eserlerinde yeryüzünün ilk öğretmeni Aristoteles’le de bağdaşır. Onun, “İskender” destanında Aristoteles de öğrencisi İskender Zülkarneyn gibi önemli bir karakterdir. Destanda İskender kaleden atılan kesilmiş bir başın, açgözlü insanın dünyaya doymayan tamahkârlığının sembolüdür. Destanda büyük şair:
Sahte ömür yâren olmaz, boş geçer,
Neşene sen sahip çık, olma beter.
Utanmayla arını mala satan
Utanmazda iman yok soya yeter.
diye özetleyerek gelecek nesillere kıymetli bir öğüt vermiştir.
Âlim şairin “İlim Almadan Övünme” adlı didaktik şiiri, yalnızca Kazak halkının değil tüm insanlığın, yaşamını yönlendirmede örnek alması gereken kıymetli bir eserdir:
Şu beş şeyden uzak ol,
Şu beş şeye tutkun ol,
Adam olayım dersen.
Dilek, ömür sendedir,
Ona kaygı duyarsan.
Gıybet, yalan ve benlik,
Tembellik ve müsriflik,
Beş düşmanın, bilirsen.
Amaç, emek, anlayış,
Kanaat ve merhamet,
Beş hakikat, inansan…
Eserleri, halkının millî ideolojisinin temelini oluşturan birer unsura dönüşen Abay bir sözünde; “Binlerle tek başıma savaştım, suçlama.” der.
Büyük şair niçin binlerle tek başına savaştı?
Bu soruya Abay’dan bir asır önce yaşamış bir İrlanda klasiği Jonathan Swift cevap vermiştir: “Hakiki bir dehayı hemen fark eder, tanırsınız zira tüm cahiller ve kabiliyetsizler ona karşı çıkar ve onu bastırırlar.” diye yazar Swift.
“Binlerle tek başına savaşıp” mücadeleyle geçen kısa ömründe Kazakların usta şairi, beynelmilel medeniyete büyük katkıda bulunmuştur.
Bununla birlikte Byron ve Goethe’yi, Mickiewicz’i, Puşkin ve Lermontov’u, La Fontaine ve Krilov’u vb. çevirerek, dünya edebiyatının kıymetli hazinelerini halkının iyiliği için Kazak diline kazandırmıştır. Böylelikle dünya edebiyatı ve Kazak maneviyatının arasına kendi imkânlarıyla altın bir köprü inşa etmiştir.
Biz, Abay’ın inşa ettiği işte bu altın köprü vasıtasıyla bugün sizlerle kavuşabiliyoruz.
Avrupa’nın kalbinde açılan Abay merkezi kutlu olsun!
